Persconferentie BorgerhouDt van Mensen 17 februari 2006

Ringpark De Knoop staat in het voorontwerp van het Antwerpse Structuurplan

In november 2003 werd de startnota over het Antwerpse ruimtelijke structuurplan afgewerkt. Een projectteam werd samengesteld om in de komende jaren de nota verder uit te werken tot een heus structuurplan.
In december 2003 werd de nota een eerste keer publiekelijk toegelicht tijdens drie stadsdebatten. Naar aanleiding daarvan werd binnen BorgerhouDt van Mensen beslist om een reeds langer gekoesterde droom over het ondergronds wegwerken van de Ringweg ter hoogte van Borgerhout en Deurne op de politieke agenda te gooien. Borgerhout is het dichtstbevolkte district van Antwerpen, met het laagste aandeel groen en open ruimte per bewoner. Een overkapping van de Ring kan veel bijkomende ruimte creëren, voor een veiliger verbinding zorgen tussen beide kanten van de snelweg, het Rivierenhof beter ontsluiten in westelijke richting, de geluidshinder fel terugdringen en de uitstoot van het verkeer gecontroleerd opvangen.
In februari 2004 werd in de inhoudelijke nota 'Herwonnen stad' (korte en lange versie) bepleit waarom het Ringpark hét stedenbouwkundig project voor deze hoek van Antwerpen moest worden. Het park kreeg de naam De Knoop, naar de plek waar het gesitueerd werd: op het knooppunt van de Ring en de E34/E313. Technisch niet de meest evidente plek (wegens de verkeerswisselaars) om overkapping na te streven, maar stedenbouwkundig de essentiële locatie ervoor: daar ligt immers de grootste potentie (breed Ringgebied, corridor naar het Rivierenhof, opwaardering van Deurne Dorp en de Borgerhoutse Bretel) om tegemoet te komen aan de in 'Herwonnen stad' naar voor geschoven pijnpunten.

Sindsdien is heel wat werk verzet. Beide districten schaarden zich achter het project, het dossier belandde op de tafel van de Antwerpse schepen van ruimtelijke ordening, BorgerhouDt van Mensen trok naar de bevoegde ministers voor toelichting, het team van het Structuurplan kreeg hoogte van de idee. In Borgerhout werden info-avonden en workshops georganiseerd, mentale mappen opgemaakt en verder nagedacht over mogelijke invulling van het Ringparkgebied. Met het oog op bredere communicatie werd een brochure gemaakt en een website opgestart.
Zie website www.antwerpencentraal.be/ringpark

Op beleidsniveau werd het signaal opgevangen. In de eerste versie van het voorontwerp van het Ruimtelijk Structuurplan voor Antwerpen (juni 2005) werd onder het beleidsthema 'Wonen in de stad' al voorzichtig gesuggereerd dat er een nieuw park kon komen op het knooppunt, tussen het Rivierenhof en Spoor Oost. In de bij het voorontwerp gevoegde discussienota Een re-creatieve stad werd alvast het begrip 'Ringpark Borgerhout' (p.40) geïntroduceerd.

In de tweede versie van het voorontwerp (op 18 november 2005 door het college goedgekeurd) wordt ondubbelzinnig en herhaaldelijk een overkapping van de Ring bepleit (zie hieronder bij punt 3.).

BorgerhouDt van Mensen juicht het toe dat het concept van de overkapping inmiddels in het voorlopig structuurplan staat opgenomen, maar wil in de aanloop naar de Antwerpse gemeenteraad van 27 maart 2006 – waar het voorontwerp ter goedkeuring voorligt – toch graag de puntjes op de i geplaatst zien.

BorgerhouDt van Mensen vraagt een concrete verankering van het Ringpark De Knoop in het structuurplan, en dit op twee manieren:

1. door het Ringpark De Knoop een exacte fysieke situering te geven, met name op het knooppunt van de Ringweg en de E34/E313;

2. door het Ringpark De Knoop als bijkomend hefboomproject op te nemen in het bindend deel van het Structuurplan, met als engagement van overheidswege het opstarten van een haalbaarheidsstudie. Het is een vraag die we al in de brochure van 2004 stelden, en met klem herhaalden in september 2005, aan de vooravond van het eerste Ringparkfeest.
Om het actieve beleid te operationaliseren worden in het bindend deel 15 hefboomprojecten naar voor geschoven. Een hefboomproject wordt in het Structuurplan als volgt omschreven: 'Een hefboomactie is een zeer prioritair strategisch project. “Zeer prioritair” betekent dat het project essentieel is om de implementatie van de ontwerpideeën op gang te brengen voor het (groter) stadsdeel waarin de hefboomactie gesitueerd is. Een hefboomactie is een actie die andere interventies mee in de richting van de visie kan sturen' (p.89).
Volgens de Appendix van het bindend deel is een hefboomactie 'een actie die andere interventies mee in de richting van de visie kunnen sturen.'
Als weinig andere stedenbouwkundige interventies beantwoordt het Ringpark hieraan. Een goede beslissing over dit gebied kan een katalyserend effect hebben op de hele omgeving.
Desgewenst kan het project 'knooppunt Turnhoutsebaan' als prioritair strategisch project worden opgenomen, inclusief het Ringpark De Knoop & het stedelijk centrum Deurne-Zuid. Samen kunnen zij als één geheel worden beschouwd.
Van belang is ook dat hiervoor een projectleider wordt aangesteld, zoals voorzien in het Structuurplan bij hefboomacties.
Het hefboomproject 'Ringpark De Knoop' moet nog worden onderzocht op zijn technische en financiële haalbaarheid, maar dat geldt ook voor andere voorgestelde hefboomprojecten. Voor verschillende van die projecten is nauwelijks studiewerk voorhanden en verkeert men nog in de fase van het 'ontwerpmatig onderzoek' – al suggereren de illustratieve projectfiches soms het tegendeel. Zo wordt voor hefboomproject Spaghettiknoop tekstueel (p.188) en visueel (projectfiche 17) al gedroomd van een golfparcours, wordt lukraak een 'training fairway' gelokaliseerd en worden her en der alsnog functieloze gebouwen ingeplant.

In een reactie op het advies van de stedelijke Dienst Stedenbouwkundige Vergunningen gaven de opmakers van het Structuurplan op 13 februari alvast te kennen dat er bijkomende acties nodig zijn ('ook bindend') voor de 19de eeuwse gordel (vraag 69). Het Ringpark De Knoop kan hieronder vallen. Nog in dezelfde reactie werd gesteld dat o.a. een overkapping het tekort van buurt- en wijkgroen structureel kan oplossen (vraag 78).

Om onze vraag kracht bij te zetten en de strategische potentie van het project te duiden lanceert BorgerhouDt van Mensen vandaag een eerste indicatieve tekening over hoe het Ringpark De Knoop er zou kunnen uitzien.

Bloemlezing van passages uit het richtinggevend deel van het Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (voorontwerp boek 2, versie november 2005) waarin men het over het Ringpark of een overkapping heeft
(citaten uit structuurplan in cursief)

De ecostad

- p.99: Ontbrekende schakels. 'Nieuwe ruimtelijke verbanden moeten gelegd worden tussen bestaande of beschermde, uitgeruste groengebieden, recreatieve voorzieningen en de woongebieden. Barrières (veelal mobiliteitsinfrastructuren) moeten hierbij weggewerkt worden. Selectieve overkappingen behoren tot de mogelijkheden, bv. Ring ten zuiden van Schijnpoort en ten noorden van Berchem station.' (…)
>> kaart 2: Selecties voor de ecostad: daar staan reeds 'natuurlijke overkappingen van wegeninfrastructuur' aangegeven over de Ring, maar dit ten zuiden van Ringpark De Knoop.
>> idem projectfiche 38: Groene Singel Berchem: weergave van Ringweggedeelten waar overkapping gesuggereerd wordt. Gekozen wordt voor de smalle, technisch gemakkelijke stroken, wat uitdrukkelijk niet de optie is van BorgerhouDt van Mensen. Om verschillende redenen bepleit BVM een overkapping aan de westelijke kop van het Rivierenhof.. De aanleg van het Ringpark De Knoop op die essentiële plek hoeft natuurlijk het overkappen op andere plaatsen zuidwaarts niet in de weg te staan.
Cfr. passage p.37 (informatie deel): 'De woondichtheid in Antwerpen is gemiddeld 44,3 won/ha. In sommige gebieden stijgt de dichtheid tot 100 won/ha (Stuivenberg-Dam, Borgerhout intra muros).' Voor Stuivenberg-Dam wordt het nieuwe park Spoor Noord voorzien. Voor Borgerhout is er nood aan een Ringpark dat het Rivierenhof op een duidelijke en aangename manier ontsluit (= ook dichter bij oud-Borgerhout haalt).
Cfr. passage p.95: 'Het publieke domein in de open ruimte moet in het algemeen verbeterd, en waar mogelijk uitgebreid, worden. Tenslotte moeten de tekorten van buurt- en wijkgroen weggewerkt worden door barrières te doorbreken en de ontpitting van het stedelijk weefsel.
Doel is een nieuwe stedelijke orde te bewerkstelligen. De stad moet gestructureerd worden door de 'leegten'. De open ruimte moet de stad beïnvloeden op dezelfde manier waarop de verkeersstructuur dat in het verleden heeft gedaan (via de infrastructurele expansies van de stad).'
Cfr. passage p.97: 'Gebieden zonder specifieke ecologische kwetsbaarheid, gebieden waar de realisatie van bijkomende voorzieningen noodzakelijk is voor herstel of voor het opvangen van tekorten aan recreatieve mogelijkheden en gebieden die goed ontsloten zijn met openbaar vervoer (het Eilandje, delen binnen de spaghettiknoop, de Singel) kunnen mogelijk een recreatief project opvangen.'
In de opsomming tussen haakjes dient het Ringpark De Knoop te worden toegevoegd.

- p.102: Suggesties aan het Vlaams gewest: 'Bij de ontwikkeling en inrichting van de nieuwe Ring en Singel (stedelijke Ringweg): prioritair aandacht besteden aan de ontbrekende schakels. Vermits de ruimtes tussen deze mobiliteitsinfrastructuren een centrale en verbindende rol spelen in de stedelijke parkstructuur, wordt gevraagd om de barrières te minimaliseren. Gevraagd wordt om een selectieve overkapping te onderzoeken ten zuiden van de Schijnpoort en ten noorden van Berchem station.'
Dit gebied is breed gedefinieerd. Op de hoger vermelde kaarten staat evenwel een indicatieve weergave van te overkappen delen, waarbij het Ringparkidee aan de knoop met de E34/313 genegeerd wordt. Niet de juiste optie, volgens BorgerhouDt van Mensen.

De spoorstad

- p.107: Selecties voor de lijnen. 'De ruimte rond de Singel moet gezien worden als een visuele, fysieke en functionele schakel tussen twee delen van de stad. Vanuit de stad bekeken is de stedelijke ruimte van de Singel een gebied tussen de binnenstad en de buitenwijken. Tegenwoordig wordt dit deel beschouwd als een breuk en zelfs een luidruchtige en vervuilde barrière; het moet daarom omgevormd worden tot een nieuwe stedelijke ruimte van hoge milieukwaliteit. Het gebied van de Groene Singel kan verdeeld worden in een groot aantal delen met elk een ander karakter en een andere sfeer. Elk stelt een ander projectthema voor, elk verbindt op een andere manier de twee delen van de stad met elkaar.'
- p.110: 'Tenslotte wordt voorgesteld om het station Spoor Oost te herlocaliseren op lange termijn. (…) Het is wenselijk de spoorbundel Spoor Oost op lange termijn op te heffen om de verbinding tussen het park Spoor Noord en het Schijnvalleipark te kunnen ontwikkelen.'
- p.115: 'Gevraagd wordt aan de NMBS om de spoorbundel Spoor Oost op lange termijn vrij te geven voor stedelijke ontwikkeling (in hoofdzaak park), zoals is gebeurd voor Spoor Noord en de bundel op Nieuw Zuid, en samen met de stad een eventuele herlocalisatie te onderzoeken.'
- p.115: Suggestie aan het Vlaams gewest met betrekking tot de stedelijke Ringweg: 'Gevraagd wordt om, bij de ontwikkeling en inrichting van de nieuwe Ring en Singel, prioritair aandacht te besteden aan de ontbrekende schakels. Vermits de ruimtes tussen deze mobiliteitsinfrastructuren een centrale en verbindende rol spelen in de stedelijke parkstructuur, wordt gevraagd om de barrières te minimaliseren. Gevraagd wordt om een selectieve overkapping te onderzoeken ten zuiden van de Schijnpoort en ten noorden van Berchem station.'

De dorpen en de metropool

- p.133: Spoor Oost (Borgerhout): 'In een toekomstvisie, waarbij het emplacement verdwijnt, kan heel dit gebied omgevormd worden in een ander park dat Spoor Noord verbindt met het park van Deurne via de Singel, om zo in het algemeen de corridor naar de Schelde te versterken.'
- p.135: Stenenbrug (Borgerhout): 'Verschillende overwegingen liggen aan de basis van de uitsluiting van deze twee gebieden (= uitsluiting van bebouwing). Om te beginnen bestaat de wens om een eventuele groene schakel te verzekeren tussen het Rivierenhof en Spoor Oost, doorheen de Singel. Verondersteld wordt dat het project voor een nieuw park op de eigenlijke plaats ontwikkeld wordt. Dat is ook coherent met de noodzaak om de Singel, als groene stedelijke ruimte, de gepaste omvang te geven op een heel moeilijk punt.'

Programma Schijnvalleipark

- p.188: 'Het Schijnvalleipark moet de ontwikkeling garanderen van een aaneengesloten park langs de Schijnvallei in het westelijke deel van de stad, dat de verbinding maakt van de groene vinger in Wommelgem/Ranst met de Schelde en het centrum. Het park vormt zowel een functionele als een ecologische verbinding: enerzijds moeten de specifieke ecologische waarden rond de Schijn ontwikkeld kunnen worden, anderzijds kan het park tegemoet komen aan (recreatieve) noden in Deurne en Borgerhout. (…) Ook de mogelijkheden voor de eventuele overkapping van de ring kunnen deel uitmaken van ontwerpmatig onderzoek.'
>> kaart boek 5 p.46 en p.56: strategische ruimte Schijnvalleipark

Lager Netwerk en Stedelijke Centra

- p.197: 'Deurne Noord is een van de meest problematische buurten in Antwerpen omwille van de hoge dichtheid die gepaard gaat met een gebrek aan kwaliteit.' (…)
'Het Rodekruisplein moet heringericht worden als voetgangersruimte in relatie met de kerk, de Schijn en het park. De Turnhoutsebaan moet vernieuwd worden, waarbij het verkeer zoveel mogelijk gereduceerd wordt. Het Cogelsplein moet opnieuw zichtbaar worden als centrale ontmoetingsruimte.'

Groene Singel

- p.201: 'De ruimten langsheen de Singel zijn in het bijzonder strategische ruimten om te herwaarderen als belangrijk deel van de stad. De basisdoelstelling van de strategische programma's voor de Groene Singel is om deze strategische ruimte, die er vandaag onderbenut, gefragmenteerd en marginaal bijligt, tot een nieuwe centraliteit voor de stad om te vormen. Een hoogwaardige stedelijke ruimte, open, groen, en in staat om te werken als een verbinding tussen binnen- en buitenstad, binnen een corridor die het systeem van de vijf parken verbindt.'
- p.204: Programma Borgerhout. Gs_pC.1: Turnhoutsebaan knooppunt. De uitwerking ervan is te summier. Ringpark De Knoop wordt beter opgenomen als strategisch project en hefboomactie.
- p.215: Suggesties aan het Vlaamse gewest. Met betrekking tot de Ring-Singel (stedelijke ringweg): 'Prioritair aandacht besteden aan de ontbrekende schakels binnen de ecostad. Vermits de ruimtes tussen de mobiliteitsinfrastructuren een centrale en verbindende rol spelen in de stedelijke parkstructuur, wordt gevraagd om de barrières te minimaliseren. Gevraagd wordt om een selectieve overkapping te onderzoeken ten zuiden van Schijnpoort en ten noorden van Berchem station.'
>> kaarten in boek 5:
p.76: Groene Singel: indicatieve overkapping tussen spoorweg Berchem en Stenenbrug
p.78: Groene Singel: lineair park langs de spoorweg (Stenenbrug)
p.79: Groene Singel: E34-knoop: nieuwe recreatiezone